Eerder is er een blog geweest over de instabiele elleboog, de tegenhanger hiervan is de stijve elleboog. Meer dan andere gewrichten heeft de elleboog als nare eigenschap dat deze snel stijf wordt na een trauma en/of operatie. Deze blog geeft inzicht in de oorzaken, het voorkomen en het behandelen van de stijve elleboog. 

Oorzaken

Een stijve elleboog kenmerkt zich door een beperking in beweging in een of meerdere richtingen. Dit kan richting flexie, extensie, rotatie of een gekoppelde beweging zijn. De stijfheid kan van tijdelijke aard zijn maar ook aanhoudend, dit laatste noemt men een contractuur. Een contractuur begint als een reactie van het lichaam om het gewricht en de omliggende structuren te beschermen. Deze reactie ontstaat bij een ingrijpende gebeurtenis, zoals een intern of extern trauma. Als deze reactie te lang aanhoudt gaat het weefsel, het kapsel en de spieren, fibroseren en is de stijfheid niet meer met alleen bewegen terug te draaien. Vaak is het lastig een exacte oorzaak te ontdekken van deze tijdelijke en/ of definitieve contractuur. De volgende oorzaken zijn mogelijk onderliggend aan dit proces¹:

• Een inflammatoire capsulitis welke is ontstaan door reuma of een trauma
• Septische artritis
• Door brandwonden en of littekens ontstaan van een te strakke huid
• Ossificatie van weke delen rondom het ellebooggewricht (heterotrope ossificatie stoornis)
• Het ontstaan van een botbrug tussen articulerende gewrichtsdelen
• Mislukte fractuurgenezing 
• Spasticiteit

Bovenstaande oorzaken kunnen ook tegelijk aan de orde zijn. Om in of uit te sluiten wat de oorzaak is van de stijve elleboog waar de patiënt zich mee presenteert kan er naast anamnese en lichamelijk onderzoek gebruik gemaakt worden van aanvullend beeldonderzoek (denk aan röntgenfoto, CT en/ of MRI), maar ook bijvoorbeeld een bloedonderzoek wanneer er een vermoeden is van aan artritis beeld.  

Voorkomen

Zoals eerder benoemd kan een stijve elleboog een definitieve vorm aannemen. Ondanks dat we stellen dat een elleboog met een flexie van 130 graden, een extensie van -30 graden en 50 graden pro- en supinatie een functionele elleboog is, is hier ook voorkomen beter dan genezen. Op een aantal van bovenstaande processen hebben we weinig tot geen invloed. Wanneer de stijve elleboog ontstaat door weke delen stijfheid zijn de conservatieve behandelopties groter. Er wordt aangeraden om in een vroege fase onbelast te gaan bewegen. Naast bewegen kan ervoor gekozen worden om in het begin anti-inflammatoire geneesmiddelen te nemen om de kans op het ontstaan van heterotrope ossificatie te verkleinen^2,4. Daarnaast moet er in het begin van de revalidatie oog zijn voor het eventuele litteken, actieve ontsteking en verhoogde spierspanning in de arm. 

Behandeling

Ellebogen die minder dan 6 maanden stijf zijn worden in eerste instantie altijd conservatief door middel van fysiotherapie behandeld. Er kan hierbij gebruik gemaakt worden van passieve mobilisatie technieken in combinatie met actieve. Om weke delen stijfheid te doorbreken en te voorkomen dat dit van permanente aard wordt is het belangrijk zo vaak mogelijk te bewegen op de grens van de beweegmogelijkheden. Dit betekent dat de patiënt met de stijve elleboog meermaals per dag (4 tot 5 keer) zelf moet oefenen. Lichte pijn of ongemak tijdens het oefenen is toegestaan maar moet snel na de oefen- of fysiotherapie sessie verdwijnen. Naast intensief bewegen is er een mogelijkheid om gebruik te maken van passieve of actieve spalken of een CPM (Continuous Passive Motion) apparaat^1,2. Passief spalken wordt doorgaans gedaan door middel van het aanbrengen van een afneembare gipsspalk. Bij dynamisch spalken is er een constructie die tijdens elke oefensessie om de 5 minuten aangepast wordt om verder naar de eindgrens te bewegen. Spalken wordt met name effectief bevonden bij patiënten met een relatief kort bestaande elleboogstijfheid met weinig articulaire betrokkenheid.  

Wanneer een conservatief traject onvoldoende effect heeft kan er overgegaan worden op operatief handelen om de bewegingsvrijheid te herstellen³. Hierbij kan gekozen worden voor een open of artroscopische benadering. Bij voorkeur wordt de operatie rond een jaar na begin van de stijfheid uitgevoerd om het resultaat zo goed mogelijk te krijgen. Het is van uitermate belang om te kijken naar de individuele casus en risico’s te bespreken en overwegen voordat er overgegaan wordt naar operatief ingrijpen. De elleboog moet in het dagelijks gebruik onvoldoende functioneel zijn en er moet een adequaat fysiotherapie traject gevolgd zijn met uitblijven van vooruitgang. En onder voorwaarde dat de patiënt ook voldoende gemotiveerd is om een intensief en langdurig postoperatief revalidatieprogramma te volgen². 

Take home message

Stijfheid van de elleboog is een veel voorkomende en invaliderende aandoening. Effectief behandelen van weke delen stijfheid in de eerste fase is hierbij van essentieel belang. Als fysiotherapie onvoldoende helpt is het inzetten van spalken als hulpmiddel de volgende stap. Wanneer dit ook onvoldoende is, of als de stijfheid niet van de weke delen alleen is, kan een chirurgische interventie overwogen worden. 

Diede Bakker

Fysiotherapeut
Msc. manueel therapeut

¹Masci, G., Cazzato, G., Milano, G., Ciolli, G., Malerba, G., Perisano, C., Greco, T., Palmacci, O., Maccauro, G., & Liuzza, F. (2020). The stiff elbow: Current concepts. Orthopedic Reviews. https://doi.org/10.4081/or.2020.8661

²Lindenhovius, A. L., Doornberg, J. N., Brouwer, K. M., Jupiter, J. B., Mudgal, C. S., & Ring, D. (2012). A Prospective Randomized Controlled Trial of Dynamic Versus Static Progressive Elbow Splinting for Posttraumatic Elbow Stiffness. Journal Of Bone And Joint Surgery, 94(8), 694–700. https://doi.org/10.2106/jbjs.j.01761

³Kodde, I. F., Van Rijn, J., Van Den Bekerom, M. P., & Eygendaal, D. (2013). Surgical treatment of post-traumatic elbow stiffness: a systematic review. Journal Of Shoulder And Elbow Surgery, 22(4), 574–580. https://doi.org/10.1016/j.jse.2012.11.010

⁴Carlock, K. D., Bianco, I. R., Kugelman, D. N., Konda, S. R., & Egol, K. A. (2020). Risk Factors for Elbow Joint Contracture After Surgical Repair of Traumatic Elbow Fracture. Journal Of The American Academy Of Orthopaedic Surgeons, 29(4), e178–e187. https://doi.org/10.5435/jaaos-d-18-00801